Archief:

08 - 08 - 2011 - Warkums Agrarisch Erfskip, de bargemesterij fan de famylje Bootsma

Jan Pieter Dykstra 

Vierde jaargang, juli 1950. Het blad Inzicht, maandblad voor de vrije boer, verschijnt. Een verslaggever ervan maakte ongeveer een maand eerder een rondgang door Workum. Niet met het oog op een verslag van een aarzelend op gang komend toerisme, maar gewoon om een bezoek te brengen aan wat het blad, een uitgave van de N.V. Lijempf, Leeuwarden, de modernste varkensfokkerij van Nederland (sic!) noemt, die van de familie Wiebe Bootsma.

Hij wilde nog eens de oorspronkelijke plaats van vestiging van dit varkensmestbedrijf in ogenschouw nemen en hij verbaasde zich hogelijk toen hij de boerderij bezocht, op de plaats waar nu op het Noard de Balkfinne begint.

Dat hier midden in de bebouwde kom de grootste varkensfokker van Nederland resideerde, het kwam hem onbegrijpelijk voor. Toen 1950, werden bijna 750 varkens daar achter de oude stelpboerderij (met de karakteristieke ANWB-wegwijzer voor de deur) gehouden en ten tijde van zijn bezoek liep het bedrijf daar op zijn laatste benen. Het zou door de in uitvoering komende uitbreidingsplannen van de gemeente Workum verhuizen naar een nieuwe moderne stal op it Strân. Toch eerst maar een kleine terugblik naar vroegere tijden.

Nadat op het bedrijf in 1941 varkenspest uitbrak die bijna de gehele varkensstapel liquideerde, moesten enkele besmette hokken worden opgeruimd. Toch hielden de Bootsma’s de kop ervoor. De uitdaging om opnieuw te beginnen werd aangenomen. Om de huisvesting van de varkens minder kostbaar te maken, want bij een eventuele nieuwe uitbraak van de varkenspest zouden ongetwijfeld weer hokken moeten worden geruimd, besloten de fokkers om het advies van veearts Gerrit Heeringa op te volgen. Hij had erop aangedrongen hokken van strobalen te bouwen, dat was goedkoop want hout was duur en moeilijk te krijgen. Dat had als bijkomend voorbeeld, dat het stro bij verwisselen eerst nog als strooisel in de hokken gebruikt kon worden. En als laatste in de hergebruikcyclus kwam dat stro dan op de mestvaalt terecht en kon bij de bemesting van landbouwgrond worden gebruikt. Dergelijke hokken trof de verslaggever er bij zijn bezoek aan.

Maar de geschiedenis van dit familiebedrijf, dat AD 2011 nog steeds op de Slinkewei is gevestigd, begint circa vijfentwintig jaar eerder dan het bezoek van de Lijempverslaggever. Toen – het is circa 1925 - was Wiebe Bootsma net ‘de lange hier’ aangegaan met Alie        .

Omdat het beslist geen vetpot was en Wiebe een harde, onvermoeibare werker met eveneens een behoorlijke dosis ondernemingslust en durf was, begon hij aan een andere bron van inkomsten te denken, naast zijn reguliere dagtaak als boerenarbeider op de boerderij van Gaastra. Hij zag kans geld vrij te maken om een paar biggen over te sparen. Als een soort olievlek breidde de varkensstapel zich toen uit. Dag en nacht werken was het parool, en dat ‘die fortuten’. Bootsma moest zijn contract met de boer verbreken. Waarschijnlijk zal dat per ‘âlde maeije’ – dat is twaalf mei - zijn gebeurd. Dat was immers nog lange tijd – en in de jaren voor de oorlog zeker - in de landbouw de traditionele datum om van boer te veranderen, of van arbeider, naar gelang wie het initiatief nam om de overeenkomst op te zeggen. Ondanks de crisisjaren, waarin de risicovolle stap werd gezet om zelfstandig fokker te worden, groeide het bedrijf en toen de brallende liederen van het Hitlergespuis ook in ons land moesten worden aangehoord, telde het bedrijf al een paar honderd varkens. Zoals al vermeld gooide de varkenspest in 1941 roet in het eten, toch kwam Bootsma, die in de oorlog onderduikers in zijn gierkolk verborgen hield, deze klap weer te boven. Met alle energie van drie zonen, Gerrit, Jan en Jente (Jimmy), hemzelf en een vaste arbeider groeide het bedrijf uit tot de grootste varkensfokkerij van ons land.

Tegelijk met die groei, die na de oorlog doorzette tot die circa 750 varkens in 1950, kwam Nederland ook in een opwaartse tijd terecht, nadat het puinruimen na de oorlog voorbij was.

Overal was koortsachtige bedrijvigheid om het land er bovenop te helpen. Ook in Workum werden plannen gemaakt om het hier en daar verpauperde woningbestand aan te pakken en er was sprake van nieuwbouwplannen. Een plan hield in dat de varkensfokkerij van Bootsma elders onderdak zou dienen te krijgen, omdat men op die plaats – de Balkfinne - woningen wilde bouwen. De boerderij moest dan tegen de vlakte. En op het Noard viel zo nu en dan, heel begrijpelijk, best een ‘luchtje te scheppen’ waarbij een zakdoek met 4711 tijdelijk dan wel even soelaas bood, maar het was een inmiddels verre van ideale situatie qua hygiëne en arbeidsomstandigheden. Er schijnt trouwens nimmer echt op het gemeentehuis geklaagd te zijn. Dus de bekende twee vliegen in een klap was de bedoeling. Het gemeentebestuur wilde best meewerken, maar een geschikte locatie om dit megabedrijf te vestigen kon niet snel worden gevonden. Tot begin 1950 een pachter die in de Workumer Waard, it Strân in de volksmond, boerde, ging emigreren. Toen was de deal door het gemeentebestuur gauw gemaakt. Voortvarend werden plannen gemaakt, vergunningen verleend en de boel werd aanbesteed. In twee maanden tijd (!) slaagde bouwbedrijf Heida uit Wolvega erin om een stal voor 360 varkens en 18 melkkoeien op te leveren. Het basisgebouw was met riet gedekt, hetgeen goed isoleerde, had een voor onze omgeving wel afwijkend uiterlijk en mat 60 meter lengte, 10 meter breed en 6,50 meter hoog. Saillant detail: Heida was naast aannemer ook varkensfokker, en wist dus waar op te letten bij de eisen van de inrichting van de stal; hij kende het klappen van de zweep.

De biggen werden in op de gierkelder gebouwde buitenhokken gehouden, waarvan een vijftal in beton – de rest uit strobalen, het beproefde recept - waren uitgevoerd, en later binnen afgemest tot zogenaamde baconvarkens. In circa zeventien weken bereikten ze een gewicht van ongeveer 100 kg. Iedere week verlieten zo ’n veertig varkens het bedrijf, die door eigen vervoer naar de markt in Wolvega werden gebracht. Uiteindelijk wilde Bootsma naar een bezetting met 1000 varkens. Bovendien speelde hij met de gedachte om de veestapel uit te breiden tot in totaal 100 koeien.

De mest van deze fokvarkens kwam terecht in een gierkelder met een inhoud van 160 m3, die was voorzien van een electrische pompinstallatie. De verwachting was dat circa per 3 weken de mest moest worden uitgereden over het door Bootsma in de nabijheid van zijn stal gepachte landbouwgrond, waarop hij aardappelen verbouwde, die gestoomd werden om als voer voor de varkens te dienen. Er gingen, volgens de Leeuwarder Courant uit die dagen, geruchten dat Bootsma een geheime mestmethode had. Desgevraagd daarover, zweeg hij, aldus de krant, en dat vond de verslaggever niet vreemd, ‘want hij (Bootsma) woont niet ver bij Bajema (Ferwoude) vandaan en die kon ook 20 jaar zwijgen over zijn melkmachine’.

Op 10 juli 1950 vond de opening van de stal, waarbij toen nog geen woning was gebouwd, plaats. Vader en moeder Bootsma poseerden ter gelegenheid daarvan voor een soort van staatsieportret. Het gezin was echter op dat moment niet compleet. Zoon Jan verbleef nog in Indië, waar hij als dienstplichtig huzaar de belangen van Nederland moest verdedigen. Trouwens Gerrit droeg eveneens de tropische wapenrok in dat Rijk van Insulinde, zoals Multatuli toen ongeveer 90 jaar eerder in ‘Max Havelaar’ de ook als ‘gordel van smaragd’ bekende eilandengroep noemde.

Burgemeester Russchen mocht op die dag onder toeziend oog van de familie het lint voor de grote staldeuren doorknippen.

Wat de bezoekers trof, blijkt uit de commentaren, was de enorme vooruitgang in de manier van werken ten opzichte van de oude situatie. Ook de verbeterde leefomstandigheden voor de varkens vielen op. Op het Noard was het in regenachtige omstandigheden een grote modderpoel, de varkens stonden dan soms tot de buik in de blubber. In de nieuwe stal liepen ze op met zaagsel bestrooide betonvloeren en was het bereiden van het voer en de verstrekking ervan al vergaand gemechaniseerd. De wei werd gelost in een grote betonnen bak van 6 m3 inhoud. Die wei werd met een electrisch aangedreven pomp naar een vat gepompt, dat boven de bak was aangebracht. Het benodigde meel werd vanaf de boven dit vat gelegen zolder in het vat gestort en met een eveneens electrisch aangedreven roerinrichting gemengd. Als de bereiding klaar was werd het mengsel via een kraan in een grote emmer gedaan. Die emmer zat met een ketting aan een loopkat en kon langs de rail in de stal worden gebracht. Werd daar geleegd in de voerbakken, waarvoor men halve gresbuizen had gebruikt. Er werd dus veel efficiënter gewerkt. De ‘mjukskroade’ kon, symbolisch gesproken, op de ‘rûchskerne’, want de mest werd met waterslangen naar de mestgoten gespoten, die met voldoende afschot voor afvoer naar de gierkelder zorgden. De ramen waren van schokbeton gemaakt en voorzien van ventilatieopeningen; ze konden met plankjes worden afgesloten.

Na de stallen te hebben bezichtigd, vertrok het gezelschap genodigden naar hotel ‘de Wijnberg’, waar op de bovenzaal een kleine receptie de officiële plechtigheid afsloot. Verschillende sprekers voerden daar het woord. Als eerste waren er bij monde van de burgemeester felicitaties van de gemeente Workum. Tegelijk dankte het gemeentebestuur de Wederopbouw en de nutsbedrijven, met name het PEB, die voor snelle aanleg van stroom en water hadden gezorgd in het nog maar nauwelijks twee decennia geleden op de Zuiderzee veroverde polderland. Onmisbare factoren in de bedrijfsvoering van deze modernste en grootste varkensfokkerij van ons land.

 klik op foto voor meer foto's