Een prijs voor je schrijversdebuut ontvangen is niet veel auteurs gegeven. In 1985 gelukte dat de toen circa 33-jarige Vonne van der Meer wel. Zij kreeg de Geertjan Lubberhuizenprijs in dat jaar voor haar boek ‘Het limonadegevoel en andere verhalen’. Nadien rolden met enige regelmaat romans, verhalenbundels, novellen, uit haar tekstverwerker. En zoals een cijferende lezer zal hebben geconstateerd is dat debuut al weer meer dan 25 jaar geleden. Aan het einde van die spanne tijds kwam onlangs -ter gelegenheid van haar jubileumjaar 2010, want dat mag toch zo genoemd worden - de roman ‘De vrouw met de sleutel’ uit.
In het kader van de Boekenweek 2011 was deze schrijfster - nimmer nog genomineerd voor knallers als de Ako- en/of Libris literatuurprijzen onder welk manco zij echter geenszins gebukt gaat, zo bleek wel tijdens het afsluitende vragenhalfuurtje - door ‘Nut’ en ‘Bibliotheek’ van Workum naar de historische Formanje, de bekende Doopsgezinde schuilkerk op het Noard gehaald om de redelijk aanwezige toehoorders mee te nemen op een tocht door de ontstaansgeschiedenis van deze (en andere) roman(s). De lezer die niet present was, maar toch op de hoogte van de Boekenweek en dus bekend met het op deze week gekleefde motto ‘Geschreven Portretten’ zal wellicht de conclusie trekken dat deze roman niet onder die noemer is te plaatsen. Immers de hoofdpersoon, een weduwe van 59, met een moederlijk voorkomen, de daar ijhorende (?) brede heupen, een prettige stem, die via een advertentie met die c.v.-gegevens als voorlezer aan het bed bij wie daar behoefte aan heeft aan de bak probeert te komen om in haar levensonderhoud te voorzien, dat is toch geen geschreven portret? Dat associëren wij eerder met een biografie van een bekende Nederlander, of wereldburger, die zich op het gebied van de literatuur (in alle schakeringen), muziek, schilderkunst, sport, wetenschap, of anders onderscheiden heeft. Toch kan men deze roman die als een rode draad de avond vulde, wel als zodanig beschouwen. Vonne van der Meer geeft immers wel degelijk een geschreven portret, van haar hoofdpersoon, die een van de vele figuren is die haar ‘hoge zijden der verbeelding’ bevolken, een attribuut dat onverbrekelijk bij het imago van een goochelaar hoort. Wat meer is, deze voorlezer is door haar, Vonne van der Meer, in de gelegenheid gesteld om aan die wereld der verbeelding te ontsnappen en mag op een – inmiddels zeer goed onthaald – bestaan in proza terugkijken.
Als opwarmertje voor deze met aandacht gevolgde causerie/voordracht, las de schrijfster het eerste hoofdstuk uit deze ‘biografie’ van de ‘sleutelvrouw’ voor. Het is een eerste proeve van bekwaamheid in het vak van verteller aan derden, overigens een oeroud fenomeen, waardoor wij onder andere nog steeds over de Ilias, de Odyssee, Van den Vos Reynaerde, de sprookjes van Moeder de Gans, etcetera, beschikken. Ooit als vertelling ontstaan maar op zeker moment - na gedurende eeuwen ontelbare malen mondeling te zijn overgeleverd - in de geschiedenis door iemand opgetekend. Na de uitvinding van Gutenberg echter over de wereld verspreid, als geschreven portretten van fictieve of werkelijk plaatsgehad hebbende gebeurtenissen. Bovendien gaan die verhalen een eigen leven leiden, zoals ook door de schrijfster werd beaamd. Personen krijgen gaandeweg karakter, of niet. In het laatste geval fungeren ze als een soort kapstok die even dienst doet om een jas, een sjaal, een hoed of pet, te dragen.
Een goed verhaal, aldus de auteur, moet naar mijn mening in twee, drie zinnen zijn samen te vatten. Als bewijs van dit axioma wilde zij graag de proef op de som nemen door het geboeid luisterende auditorium enkele van haar romans, op deze wijze gecomprimeerd, voor te schotelen. Wie wist te ontmaskeren bij welk boek dat curriculum vitae (!) behoorde, kon na afloop een kleine verrassing tegemoet zien, die in ieder geval terecht kwam bij een dame die er twee titels van haar oeuvre uit wist te destilleren. Als bijzonderheid geldt, dat ze nog steeds weet te duiden waar het idee voor een boek ontstond, zoals ongeveer een hevige, plotseling ontvlammende verliefdheid zich in het geheugen nestelt. Toch is het niet zo dat een dergelijk idee onmiddellijk een plaats achter het toetsenbord bewerkstelligt. Soms blijft dat idee wel vier jaar voortwoekeren, met als vaste haltes in die fictieve reis lange reeksen van notities in blocnotes, op de tekstverwerker of anderszins voor het noodzakelijke schrijfproces vastgelegd. Een rode draad is ook aanwezig. Dat kan een schoonmaakster zijn, zoals dat in de ‘Eilandtrilogie’ het geval is. Of het in die vertellingen voorkomende gastenboek van het zomerhuisje, dat een sterk verbindende factor – rode draad – is daar de gasten middels hun neergepende ontboezemingen haar hierdoor de gelegenheid geven de verbindende schakels van de vertelling gestalte te geven. (It diel ‘Eilandgasten’ hat ûnderwilens in oersetting fan Corry Boelens yn ús eigen taal, titel ‘Eilângasten’ en ferskynd by De Klim Fleurich Fierder Berchop útjouwerij.)
De vertelster, Nettie, in de ‘sleutel’ is door haar man, die plotseling overleed, geruïneerd achtergelaten. Schijnbaar moeiteloos ontwierp hij de ene na de andere fantastische mogelijkheid om het grote geld binnen te halen, maar altijd kwamen ze tot de ontdekking dat het luchtkasteelgehalte elke weer de waarheid verre overtrof. Berooid en beroofd zoekt zij dan andere wegen om toch het hoofd boven water kunnen houden. En dan komt haar vroegere beroep via een zijweg weer op haar pad. Zij herinnert zich dat ze als onderwijzeres dan wel geen orde kon houden, maar tijdens het voorleesuurtje hingen de kinderen aan haar lippen. Maar een heel schooljaar voorlezen, daar zat de onderwijsinspectie niet op te wachten. De al aangehaalde advertentie die haar toch kansen op een redelijk levensonderhoud moet verschaffen, slaat aan. Hoewel ze duidelijk stelde dat ze geen ‘seks.bedoel.’ (afgekort in verband met het kostenaspect van de wervingscampagne) heeft, is ze er niet zeker van of alle reacties, want dat is het gevolg, daarvan doordrongen zijn. Een selectieronde volgt. Dan volgen wij Nettie op haar ronde langs de slaapkamers, waar zij de klandizie op verhalen trakteert, die ze zelf heeft geschreven. De lezer komt daardoor veel over Nettie te weten, den siel van den poeet vertoont sich in sijn dichten, volgens een oude waarheid. Maar het onvermijdelijke gebeurt. Er is een klant die haar overrompelt, door zijn ‘hâlden en dragen’, en zij vindt hem leuk! Doordat zij zich voor deze klant niet al te goed heeft voorbereid, geheel tegen haar gewoonte in, blijkt gaandeweg dat het verhaal voor de persoon in kwestie nogal choquerend is. Dat bezorgt haar als ze daar achter komt de grootste gêne.
Het verhaal koos echter een andere, niet voorziene weg, want er komt een 11-jarige klant, een meisje, dat helemaal niet voorgelezen wil worden. Toch heeft ze voor dit meisje een verhaal, een jeugdherinnering over een jurkje. En zie, het meisje gaat met dit verhaal aan de haal.
Ze gaat schrijven en Nettie mag uiteindelijk het verhaal van dit meisje lezen, waarin de sleutel van haar – het meisje - bestaan zit en natuurlijk die van de roman.
Het ontstaan ervan werd in een prachtige en indrukmakende causerie naar voren gebracht, waarbij de auteur duidelijk maakte dat ze in haar werk gelegenheid krijgt om onder andere haar gedachten over lezen te kunnen ventileren. Andere instrumenten die worden ingezet om een roman te componeren zijn het observeren (hâlden en dragen) van mensen. Een schrijver weet, gelijk een beeldhouwer die een beeld voor zich ziet maar het nog even uit de steen moet hakken, hoe zijn verhaal zal gaan ‘lopen’. Daarbij is fantasie – van een fictief dagboek bijvoorbeeld - een onontbeerlijk hulpmiddel en natuurlijk moet er research, onderzoek, worden gepleegd. Beroepen moeten waarheidsgetrouw gestalte krijgen, straten en pleinen in bestaande steden moeten correct zijn, het jargon, de taal van de personen moet kloppen. Tenslotte moeten er details zijn die de persoon tot leven wekken, er moet ‘something blue’ in zitten, iets spannends, opwindends. Deze term is afkomstig uit Engeland, het land van oorsprong van de Ridderschap in de Orde van de Kousenband. Deze vermaarde Orde werd in 1348 door Eduard III ingesteld. Deze sprak toen hij bij toeval eigenlijk de kousenband – en dus een stuk welgevormd (?) dijbeen - van een dame aanschouwde tegen de wellicht gniffelende hovelingen de vermanende woorden ‘honni soit qui mal y pense’, wee hem, die er kwaad van denkt! Een dergelijk wellicht aanlokkelijk, spannend vergezicht was alleen weggelegd voor de echtgenoot van de draagster. Dat spannende vergezicht van Eduard III heeft na zovele eeuwen niets van zijn opwindende betekenis ingeboet, als het gaat om de aandacht van de lezer, aldus de explicatie van Vonne van der Meer. Bovendien, maar geheel terzijde, is die uitdrukking nog steeds verbonden aan de versierselen die horen bij die Orde. Trouwens, op de lopen van door Engelsen vervaardigd geschut was deze spreuk ingegraveerd, alles omkaderd door de vorm van een kousenband.
Wij, aldus afsluitend de auteur, worden gevormd door wat we niet mee willen maken. Liever niet, liever niet. Een dankbaar applaus viel haar na die bekentenis ten deel. Vanzelfsprekend waren er van ‘Nut’ en ‘Bibliotheek’ bloemen. Hennie Soepboer sprak namens de organisatie een kort dankwoord voor de geboden literaire ‘jûnswille’, die inmiddels al een traditie is. En door haar bijdrage verkeert Vonne van der Meer nu in gezelschap van Adriaan van Dis, Geert Mak, Midas Dekkers, Maarten van Rossum, Herman Koch, Marion Pauw, Nelleke Noordervliet en anderen.
Benieuwd wie volgend jaar ‘Workum’ op zijn/haar palmares mag bijschrijven.
