Archief:

07 - 11 - 2020 - Op de weegschaal van de tijd

XIV                                                              Jan Pyter Dijkstra
Jelle Visser is in Rotterdam geboren op 02.01.1920, waar zijn vader Jan visserman was. Vader Jan was in zijn jonge jaren lid van de sportclub in Workum. In 1918 trouwt hij met Lolkje Molenaar, een Workumer schone. Schelte de oudste zoon wordt in Workum geboren maar in juli vertrekken ze naar Rotterdam, waar dus de Hermandad zijn werkgever wordt. Daar wordt Jelle geboren en later Greeult. In 1930 overlijdt Jelles vader op de leeftijd van 33 jaar aan een blindedarmontsteking. Twee jaar later keert moeder met de kinderen terug naar Workum. Jelle komt na de lagere school op de Mulo, waar hij o.a. als klasgenoten Hans Deinum en Eeuwke Koopmans treft. Ze zullen bijna levenslang bevriend blijven. Jelle maakt de Mulo niet af en begint in 1935 te werken bij garage Yntema aan it Súd, verdienste fl. 2,50 per week, nu waarschijnlijk nog geen euro!, dat verdwijnt bijna geheel in de huishoudpot.
Yntema onderhoudt ook een busdienst op Bolsward en als de chauffeur niet tijdig komt opdagen, neemt de dan 15-jarige Jelle met bravoure plaats achter het stuur. Tot halverwege Bolsward gaat het goed, daar verliest hij de macht over het stuur en de Trekvaart betekent het einde van de rit. Hij komt er met enkele kleine verwondingen vanaf en de enige passagier komt met de schrik vrij. Zelfs voor de Haagse Courant is dit nieuws. Evenals zijn vader is Jelle begeesterd van sport. Hij is een goede gymnast, die in Drachten traint bij Hercules. Schopt het tot Fries kampioen.

Omdat de werkloosheid hier hoog is heeft Greeult, een oom van Jelle, zijn werk gezocht en gevonden in Duitsland. Bovendien is de oom wel gecharmeerd van de ideeën van Mussert en Co. Wellicht heeft dat Jelle ook op de gedachte gebracht om zijn heil bij de Oosterburen te zoeken. Hij komt in Wiesbaden bij de Opelfabriek, waar hij een goede monteur wordt en ook een aardig woordje Duits leert spreken. Trouwens, ook Gerben Bonnema schijnt voor de oorlog, als vele anderen, in Duitsland te hebben gewerkt. Weer in Workum, werkt hij als ober bij de Bonnema’s. Broederdienst verhindert dat Jelle voor de dienstplicht wordt opgeroepen, zijn broer Schelte is dan bij de Marechaussee ingedeeld. Bij de Duitse inval is Jelle waarschijnlijk wel in Workum geweest.
Tijdens een turnwedstrijd in Drachten wordt hij benaderd om een contract voor een sportopleiding in Munchen te tekenen. Jelle hapt toe, want sportleraar worden spreekt hem aan, maar heeft niet door dat hij geronseld is voor de SS als hij in München arriveert. Hij probeert te stoppen, maar dat gaat niet van een  leien dakje. Hij ontkent later zeer stellig de eed op de Führer te hebben afgelegd, maar heeft wel de tatoeage met zijn bloedgroep onder zijn linkerarm, zoals bij de SS gebruikelijk is. In geval van verwonding kan men dan snel de bloedtransfusie regelen. In die periode in 1940 verlooft hij zich met het Workumer meisje Alie Kemker, dochter van een barbier. Maart 1941 is Jelle terug in Workum, waar hij natuurlijk het gesprek van de dag is. Hij moet dan naar het gemeentehuis om een stamkaart, maar gemeentesecretaris Durk van der Goot weigert die hem te verstrekken. Volgens hem is hij nu geen Nederlander meer en zou een Vreemdelingenkaart moeten hebben.
Toch lukt het Jelle om een gewone kaart te bemachtigen. Door deze ‘ontvangst’ is Jelle uiterst prikkelbaar en uit dat bij verschillende gelegenheden. Dat komt Sikke Wolters, de beruchte agent, ter ore. Jelle schijnt hem gevraagd te hebben om de zaak maar bla, bla te laten, maar de fanatieke SS-er informeert de SD en Van der Goot dient in Leeuwarden te verschijnen. Hij ziet daar wel een door Jelle getekende verklaring liggen. Hij wordt 25 dagen vastgehouden en krijgt 3 maanden geen salaris. Later heeft Jelle wel gezegd dat dit een zwarte bladzij in zijn CV is.

In januari 1943 trouwen Jelle en Alie, die evenals haar vader het kappersvak uitoefent. Ze gaan wonen in Leeuwarden. Ze krijgen twee kinderen, een meisje en een jongen, die later bij de televisie werkt. Jelle wordt monteur op de Fliegerhorst Leeuwarden, maar is niet Duitsgezind. In 1944 raakt Jelle via oude schoolkameraad Hans Deinum na een arrestatie van een KP-er bij het verzet betrokken. Dan ook begint hij verzetsmensen te herbergen. Natuurlijk Hans Deinum, maar ook Eeuwke Koopmans, Henk Bonnema, en een tweetal koeriersters. Bonnema en Deinum zijn uiteraard op de hoogte van Jelles escapades onder vijandelijke vlag, maar nu hij dat verleden heeft afgezworen vertrouwen ze hem voor 100%. Intussen blijft Jelle op de vliegbasis werken, waar hij nuttig is voor het verzet door kleine verzetsacties te doen, zoals suiker in benzinetanks van vliegtuigen strooien. Volgens Henk Bonnema stal Jelle ook wapens van de Duitsers op de basis en is hij aardig bedreven in repareren van revolvers. Op een bepaald moment had Jelle het plan om met een Messerschmitt uit te wijken naar Engeland.
Hij verzorgt voor het verzet plattegronden van de basis en weet waar de munitie is opgeslagen. Half september wordt het vliegveld tweemaal zwaar gebombardeerd. Daarna verlaten de Duitsers de basis en wordt de zaak gedeeltelijk afgebroken. Jelle is zonder werk en treedt toe tot de rijen van de KP, waar hij o.a. wapeninstructeur is, geleerd nog in München. Vrouw Alie doet eveneens mee en brengt wapens onderin de kinderwagen door de stad naar andere adressen. Op zekere dag staat er een Duitser voor de deur om Jelle in te rekenen. Die is op dat moment boven met Hans Deinum bezig wapens te monteren! Alie doet open en antwoordt op de vraag waar Jelle is, dat zij Jelle is. De soldaat heeft geen benul van jongens- en meisjesnamen en neemt Alie mee naar het bureau, waar ze twee dagen vastgehouden wordt. Bij de Overval in december 1944 op het Leeuwarder Huis van Bewaring is Jelle van de partij, hij spreekt immers redelijk goed Duits en weet hoe de Duitsers mensen afblaffen, zodat hij ze een koekje van eigen deeg kan geven. Die Overval loopt gesmeerd, er worden 51 gevangenen bevrijd en er vallen geen slachtoffers, allen wat blauwe plekken.

Op 12 december 1944 wordt de Vliegende Colonne opgericht en Jelle wordt de commandant. Ze zijn gemotoriseerd, twee wagens met Duitse kentekens, en racen door geheel Fryslân als een pseudo SD-commando. Hij vraagt dan ook of ze de SD in Leeuwarden kunnen afluisteren. Onder de ogen van de bezetter wordt in het Burmaniahuis in Leeuwarden, het SD-hoofdkwartier, afluisterapparatuur geïnstalleerd. Een vermetel staaltje van het verzet, en met name de betrokken PTT-ers. De post wordt o.a. bemand door Eeuwke (Kopie) Koopmans en Fokke Sierksma. Vanaf 15 april 1945 vinden op grotere schaal sabotageacties plaats op aandringen van de KP. Zo laat men de trein tussen Harlingen en Leeuwarden van de rails lopen. Represaille volgt in de vorm van de executie van veertien gevangenen bij Dronrijp. De Vliegende Colonne moet dit zien te voorkomen. Men gaat met vier maan, zwaarbewapend, te fiets van Warga naar Dronrijp maar ze komen te laat. Alle mannen zijn gefusilleerd. Echter Gerard de Jong, een broer van Lange Gerrit wordt voor  dood achtergelaten. Hij is echter zwaar gewond en is heeft zich dood gehouden. In het donker wordt hij door een boer gevonden en gered. Op 14 april worden twee NBS-ers die door de Duitsers bij gevechten bij de brug van Blauwverlaat over het Kolonelsdiep gevangen genomen, net op tijd door de te hulp geroepen Vliegende Colonne bevrijd.
Vrij snel na de bevrijding rijdt Jelle met verzetsmannen door Workum. Maar de Workumers zijn onkundig van Jelle zijn verzetsactiviteiten. Maar de herinnering aan het geval Durk van der Goot en zijn SS-uniform zijn ze niet vergeten. Het wordt dus een onthaal waar menigeen gemengde gevoelens bij heeft.

Tijdens de woelige periode is Jelle chauffeur van prins Bernhard, als die Fryslân bezoekt. Dienst nemen bij het Frieslandbataljon om naar Nederlands-Indië te gaan wordt hem afgeraden, hij heeft immers een gezin. Hij komt dan in dienst bij de Rijksverkeersinspectie, zoals veel van zijn verzetsmakkers. Dan komt er toch een kink in de verzetskabel. Een overbuurman in Leeuwarden meldt per brief dat hij Jelle wel eens in een Duits uniform ziet komen en gaan. Dat is waarschijnlijk de vermomming geweest van Jelle bij de Vliegende Colonne. De Politieke Opsporingsdienst arresteert hem. Wellicht moet hij voorkomen vanwege zijn SS-verleden en de kwestie Van der Goot. Zijn oude maten zijn laaiend en sturen prins Bernhard een telegram, ondertekend door 46 ex-KP-ers. Jelle wordt vrijgelaten en wacht de zaak af, blijft gewoon zijn werk doen bij de Rijksverkeersinspectie. In maart 1947 volgt de uitspraak. Jelle wordt buiten vervolging gesteld, maar zijn kiesrechten raakt hij voor 10 jaar kwijt. Bovendien mag hij geen ambtelijke functie uitoefenen of in het leger dienen. Na zeven jaar krijgt hij zijn kiesrechten terug. Hij is trouwens zijn Nederlanderschap niet kwijtgeraakt omdat hij niet gevochten en geen misdaden heeft begaan. Hij gaat werken bij een garage, achtereenvolgens bij de CAF (veevoerleverancier).

Hij voetbalt en speelt op het hoogste amateurniveau. Wordt later trainer van de Workumer voetballers. Jelle redt in 1968 op de Nieuwstad in Leeuwarden een man uit een te water geraakte auto. Hij springt met een hoofdagent en drie anderen op het hulpgeroep zonder nadenken in het koude water. De man werd gered maar overleed later aan de gevolgen van zijn onvrijwillige duik.

Na een poosje nagelbijten komt hij aan de slag bij de Kunstacademie waar hij tot zijn 65^e blijft. Het afscheid daar is groots, want Jelle was hulp en toeverlaat van leerlingen en leraren. Op 30.10.2004 sterft Jelle, 84 jaar oud.