Archief:

18 - 01 - 2013 - Muziekcursus Workum

 Dinsdag 29 januari is er weer een cursusavond klassieke muziek in De Klameare in Workum. Opnieuw een avond met het thema ‘verhalen in de muziek’ en dit keer is Finland aan de beurt. Want als het gaat om muzikale verhalen, dan staan de Scandinavische landen hoog genoteerd.

En wanneer we het hebben over Finse sagen en Finse muziek, dan zijn er twee namen die er uit springen: het nationale Finse epos Kalevala en de componist Jean Sibelius. Beide namen zijn ook in artistiek opzicht met elkaar verbonden, omdat Sibelius een aantal werken heeft gecomponeerd die zijn gebaseerd op verhalen uit de Kalevala.

In ons land is de componist Sibelius bij het grote publiek vooral bekend geworden door zijn

Minder bekend is de grote, ruim een uur durende koorsymfonie ‘Kullervo’, gebaseerd op de gelijknamige hoofdpersoon uit de Kalevala. Een werk waarmee Sibelius als jonge componist in één klap beroemd werd. Ten tijde van het ontstaan van ‘Kullervo’ is Finland niet meer dan een autonoom groothertogdom, onder controle van Rusland. De officiële taal is Zweeds, het Fins wordt gesproken door het ‘gewone volk’. De muzikale cultuur bestaat voornamelijk uit volksmuziek waarbij de poëzie uit de in 1835 gepubliceerde Kalevala een grote inspiratiebron vormt. Pas in 1883 komt er enig nationaal leven in de brouwerij met de oprichting van het Helsinki University Chorus (Ylioppilaskunnan Laulajat) en in datzelfde jaar met de oprichting van het Helsinki Filharmonisch Orkest (door dirigent Robert Kajanus) en van de  Sibelius Academy.

En dan is er op 28 april 1892 de première van ‘Kullervo’ van Jean Sibelius. Het werk sloeg in als een muzikale bom. Plotseling werd cultuur-minnend Finland geconfronteerd met muziek voor de concertzaal, waarbij muziek en poëzie uit de Kalevala de grote inspiratie blijken te kunnen zijn. Muziek die een vonk van culturele identiteit doet overslaan en een hele natie de ogen (en oren) opent voor cultureel zelfbewustzijn, ook al is dat lang niet voor iedereen die bij die eerste uitvoering aanwezig is, duidelijk geweest.

Voor Sibelius was het verhaal van Kullervo echter niet zomaar een mogelijkheid om zich als nationale Finse componist te profileren. Hij wist dat hij talent had, maar ook kwam hij er achter dat hij op zijn zesentwintigste nog niet zo ver was dat hij één groot meesterwerk kon schrijven. Dat feit was des te nijpender, omdat hij zijn beoogde schoonouders ervan moest kunnen overtuigen dat hij wel degelijk partij was voor hun dochter Aino Järnefelt. Sibelius slaagde in zijn dubbele opzet beter dan hij had durven dromen. Drie maanden na de première werd Aino mevrouw Sibelius. De symfonie werd, mede ook door het onderwerp, onmiddellijk gerekend tot het beste dat ooit in  Finland was geschreven. Ook al had het nationale epos, de Kalevala ook andere componisten eerder reeds als inspiratiebron gediend, qua ambitie en oorspronkelijkheid had Kullervo geen precedent in de  bescheiden, tamelijk provinciaalse Finse muziekgeschiedenis. Net als de Kalevala werd Sibelius een symbool voor zijn land. Z’n muziek werd bekend als dé muziek van Finland, zelfs al komen duidelijke citaten van de oude runenzangers er nauwelijks in voor.

Een werk dat ondanks zijn jeugdige overmoed al de kenmerken bevat van de latere, rijpe componist. Direct al de eerste maten van dit grootse werk (voor solisten, mannenkoor en orkest) zijn typerend Sibelius: donkere klanken, repeterende motieven en een onderliggende, lang doorklinkende grondtoon, het z.g. ‘orgelpunt’. Vooral die lang aangehouden bastoon vormt een statisch element, suggereert iets van vlakte en wijdsheid. De donkere klank van het mannenkoor versterkt deze sfeer. Dit alles geeft dat ‘Scandinavische’ gevoel: oneindige vlakten, donkere dagen en ook iets van eenzaamheid. Geen muziek voor diegenen die houden van vrolijkheid, lichtheid, dartele ritmes. Maar ben je weg van de noordelijke sprookjes met de sfeer van winter, donkere dagen, trollen en kabouters en verhalen op lange winteravonden, dan ben je bij deze muziek aan het goede adres.

Op de cursusavond wordt eerst gekeken naar een video-documentaire over Sibelius en zijn connecties met de Kalevala. Na de pauze komt dan de Kullervo-Symfonie aan bod, waarbij aan de hand van uitgebreide informatie het dramatische verhaal van Kullervo kan worden meebeleefd.

Na deze avond volgt op 9 februari één van de concerten van Workum Klassiek: het concert met als titel ‘Serenatella’ met ‘zonovergoten’ muziek uit Italië. Een grotere tegenstelling met de Finse muziek is niet denkbaar. En die tegenstellingen blijven bij Workum Klassiek nog even aanhouden, want de daaropvolgende cursusavond (5 maart) is gewijd aan Russische muzikale sprookjes, terwijl de laatste cursusavond op 16 april weer een lichtvoetig karakter heeft: dan luiden we de lente in met de ‘Midzomernachtsdroom’  van Mendelssohn.

Maar volgende week dus Finland. Iedereen is om 19.00 u welkom in De Klameare in Workum. Wilt u zich in dat geval opgeven via www.muziekbegrijptuhet.nl (of, als dat niet lukt, via De Klameare). Dan ligt er voor u ook het uitgebreide informatiebulletin over de Kullervo-Symfonie klaar. Handig om te kunnen meegenieten bij het luisteren.